Abdullah Avlani 1878-1934
Özbek eğitimci, şair ve toplum önderi: Abdullah Avlani 1878 yılının 12 Temmuz’unda Taşkent’de zanaatkar bir ailede doğdu. Eski mektepte okuma-yazma öğrendi. Medresede tahsil gördü. Ailesinin maddi durumu iyi olmadığı için pek çok işte çalıştı. Kerpiç işi, sıvacılık, dülgerlik, ocakçılık, ev ustalığı gibi işlerde çalıştı. Bu sebeple İnşaat ustası olarak isimlendirildi.
Abdullah Avlani’nin şiirleri 15 yaşından itibaren yayınlarda görülmeye başlar.Ceditçilik hareketinin önderlerinden birisi olan Avlani 1904 yılında Taşkent’in Mirabad mahallesinde Cedit Okulu’nu, 1909 yılında Cemiyeti Hayriye teşkilatını kurmuştur. 1905-1917 yıllarında yayıncılıktaki ateşli çalışmaları ve çoğunlukla sosyo-politik makaleleriyle; bir taraftan milli ıslahat için fikir üretirken diğer taraftan halk arasına değişim tohumlarını saçmıştır. Abdullah Avlani ,”Şöhret”; (1907) isimli gazetesini de bu amaçla neşretmiştir. O, Türkistan’da okullarda coğrafya, kimya, geometri, fizik derslerinin okutulması için gayret gösteren öncü kişilerden oldu. Eğitimin gerçek hayatla birleştirmeye çalıştı. Dersler arası teneffüs uygulamasını, bir üst sınıfa geçmek için imtihan şartını ilk o uygulamaya koydu. Eğitim sisteminin laik doğrultuda olmasına özel önem verdi. Onun “Birinci Muallim”(“Muallimi Evvel”1909), “İkinci Muallim”(“Muallimi Sani”,1912) adlı ders kitapları , “Türki Gülistan Yahut Ahlak” (1913), “Gülistan Mektep”(1917), “Ebediyat Yahut Milli Şiirler”(1909-1916, 6 kısım) gibi yardımcı ders kitapları okullarda okutulmuştur.
Avlani, “Turan”;(1917) gazetesinde “Yaşasın Halk Cumhuriyeti” denilen şiarı dillendirdi. “Turan” isimli tiyatro grubunu kurdu, yetenekli gençleri topladı, bazı rollerde kendisi oynadı. Şair, Afganistan’da elçi oldu, çeşitli öğretim kurumlarında ders verdi.
Abdullah Avlani’nin Hicran, Nabil, İndemes, Süreyya, Şapalak, Çal, Ab, Çegibay gibi mahlasları olmuştur. 24 Ağustos 1934 tarihinde Taşkent’de vefat etmiştir.
Avlani hakkında Begali Kasımov pek çok ilmi araştırma yapmıştır.
